Μία από τις πιο λαμπρές και χαρισματικές φυσιογνωμίες που κοσμούν το αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας και διδάσκουν με τη ζωή και το έργο τους, είναι και ο εκλεκτός γόνος της παλαιάς αρχοντικής οικογένειας των Νοταράδων, ο θαυματουργός Άγιος Μακάριος ο Νοταράς Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου (1731 – 1805), ο οποίος αναδείχθηκε ταπεινός και ευκλεής ιεράρχης, φωτεινός ασκητής και ουρανόσταλτος οδηγός ψυχών, πολύτιμος συγγραφέας και Γενάρχης του Φιλοκαλισμού. Ο ακλινής και αμετακίνητος στην ορθόδοξη πίστη και εκκλησιαστική παράδοση Άγιος Μακάριος ο Νοταράς έζησε σε μία δύσκολη και απαιτητική εποχή, η οποία είχε ανάγκη από μεγάλα πνευματικά αναστήματα που να διακρίνονται για την αγωνιστικότητα, την τόλμη και την αγάπη τους στην Εκκλησία.
Γεννημένος το 1731 στα ιστορικά Τρίκαλα Κορινθίας και έχοντας ως φωτεινό πρότυπο τον συγγενή και συντοπίτη του, Άγιο Γεράσιμο Νοταρά (1509 – 1579), δείχνει από νωρίς ιδιαίτερη κλίση στη μοναχική ζωή. Γι’ αυτό και καταφεύγει στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα για να γίνει μοναχός. Η έλλειψη συγκατάθεσης του πατέρα του, τον αναγκάζει να επιστρέψει στα Τρίκαλα. Εκεί, ο πατέρας του τον διορίζει επιστάτη των γύρω χωριών για να συγκεντρώνει τα οφειλόμενα χρήματα. Ο Άγιος όμως μοιράζει τα χρήματα στους φτωχούς και μετά τον θάνατο του διδασκάλου του Ευσταθίου, αναλαμβάνει ο ίδιος καθήκοντα διδασκάλου, εργαζόμενος έξι χρόνια αμισθί για τη μόρφωση των παιδιών της επαρχίας του. Σε ηλικία μόλις 34 ετών καλείται να ποιμάνει ως επίσκοπος την ιστορική και ευλογημένη Αποστολική Εκκλησία της Κορίνθου, η οποία τιμήθηκε, δοξάστηκε και ευεργετήθηκε από το πλούσιο και ανεπανάληπτο αναγεννητικό του έργο. Όμως η κήρυξη του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1768 διακόπτει την πλούσια δράση και το πολύτιμο έργο του ταπεινού και χαρισματικού ιεράρχη της Κορίνθου. Έτσι μετά από την αυθαίρετη και αντικανονική εκθρόνισή του, συνεχίζει το κηρυκτικό και ιεραποστολικό του έργο σε διάφορα νησιά της πατρίδος μας, τα οποία τιμήθηκαν και αγιάστηκαν από το πνευματικό του έργο και την ασκητική του ζωή. Σταθμοί της θεοφιλούς ιεραποστολικής του πορείας υπήρξαν η Ζάκυνθος, η Κεφαλονιά, η Ύδρα, η Πάτμος, οι Λειψοί, η Σάμος, η Ικαρία, όπου συνέδραμε τον Όσιο Νήφωνα τον Χίο (1736 -1809) στην ανέγερση και αποπεράτωση της παλαιφάτου Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου στην τοποθεσία Λευκάδα του Αγίου Κηρύκου και η μυροβόλος και αγιοτόκος Χίος, όπου ασκήτευσε τα τελευταία δώδεκα έτη της επίγειας βιοτής του και εκοιμήθη οσιακώς στις 17 Απριλίου 1805, ημέρα κατά την οποία τιμάται η πανίερη μνήμη του από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Το 1808 πραγματοποιήθηκε η ανακομιδή των ιερών του λειψάνων και το 1815, δηλαδή μόλις δέκα έτη μετά την οσιακή του Κοίμηση, ανεγέρθηκε από τον μοναχό Κωνστάντιο, πνευματικό τέκνο του Αγίου Μακαρίου, στην περιοχή του χωριού Ελάτα της Χίου ο πρώτος ιερός ναός επ’ ονόματί του.
Πολύτιμη υπήρξε η παρουσία του Αγίου και στο Άγιο Όρος, όπου εκεί μαζί με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη (1749 -1809) και τον Άγιο Αθανάσιο τον Πάριο (1721 -1813), έγινε ο σταυροφόρος και πρωτεργάτης του πνευματικού κινήματος των Κολλυβάδων, της περίφημης φιλοκαλικής αναγέννησης, η οποία σκοπό είχε να προβάλει το ασκητικό πνεύμα και την αρχαία εκκλησιαστική παράδοση. Ο ιεραπόστολος του Αιγαίου και Γενάρχης του Φιλοκαλισμού Άγιος Μακάριος αναδείχθηκε και ένθερμος αλείπτης νεομαρτύρων, αφού προετοίμασε με την πνευματική του καθοδήγηση πολλούς νεομάρτυρες προς το μαρτύριο, όπως τον Άγιο Πολύδωρο τον Κύπριο († 3 Σεπτεμβρίου 1794) και τον πολιούχο της Μυτιλήνης, Άγιο Θεόδωρο τον Βυζάντιο (†17 Φεβρουαρίου 1795). Σημαντική υπήρξε και η συγγραφική δραστηριότητα του Αγίου, αφού πλούτισε την Ορθόδοξη Εκκλησία με ανεπανάληπτα έργα, όπως η πεντάτομη Φιλοκαλία που εκδόθηκε το 1782 και αποτελεί μία ανθολογία από έργα ασκητικών και νηπτικών πατέρων. Αναρίθμητα είναι και τα θαύματα, τα οποία με τη χάρη του Θεού έχει τελέσει ο Άγιος στην πορεία των διακοσίων και πλέον ετών από την οσιακή του Κοίμηση στις 17 Απριλίου 1805 μέχρι τις ημέρες μας, ώστε να παραμένει στη συνείδηση των ορθοδόξων ως ο ενάρετος και φιλόστοργος ποιμενάρχης, ο μεγάλος διδάσκαλος του Γένους, ο ταπεινός διάκονος Χριστού, ο συγγραφέας ψυχοσωτήριων βιβλίων, ο θαυματουργός άγιος.
Ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς συναριθμείται στη χορεία των τοπικών αγίων της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών, αφού έλαμψε με τη θεοφιλή και ευεργετική του παρουσία στην Ικαρία, συνδράμοντας τον επιστήθιο φίλο του, Όσιο Νήφωνα τον Χίο, στο έργο της ανεγέρσεως και αποπερατώσεως της ιστορικής κολλυβαδικής Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Λευκάδος, ενώ διέμεινε σ’ αυτή για αρκετό χρονικό διάστημα. Ως έτος ανεγέρσεως της μονής θεωρείται το 1775, αφού σύμφωνα με επιγραφή που υπήρχε στο υπέρθυρο της εξωτερικής πύλης του καθολικού, αναγραφόταν: «Ἐκτίσθη ἡ παροῦσα ἱερά Μονή ὑπό τοῦ πανοσιωτάτου ἱερομονάχου Νήφωνος, 1775». Στην περιώνυμη αυτή μονή της Ικαρίας ο Άγιος Μακάριος τιμάται με ομώνυμο παλαιό παρεκκλήσιο, στο οποίο φυλάσσεται η αριστουργηματική εφέστια εικόνα του θαυματουργού Αγίου. Η εφέστια αυτή εικόνα της ιστορικής Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Ικαρίας, η οποία το 1955 μετατράπηκε διά βασιλικού διατάγματος σε γυναικεία μονή, αποτέλεσε το εικονογραφικό πρότυπο για την ιστόρηση εικόνος του Αγίου Μακαρίου στην ιδρυθείσα το 1968 γυναικεία Ιερά Μονή των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης Σιδηροκάστρου. Στη νεοσυσταθείσα μονή εγκαταστάθηκε η αδελφότητα της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Λευκάδος Ικαρίας υπό την πνευματική καθοδήγηση του αοιδίμου Μητροπολίτου Σιδηροκάστρου κυρού Ιωάννου Παπάλη (1967-2001), ο οποίος είχε διατελέσει ιεροκήρυκας της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας επί δεκαέξι συναπτά έτη (1951-1967). Η αδελφότητα της μονής από ευλάβεια στον Άγιο Μακάριο, τον και συνιδρυτή της μονής της Ικαρίας, αφιέρωσε ιερό ναό επ’ ονόματί του, ο οποίος εγκαινιάσθηκε με την πρέπουσα εκκλησιαστική λαμπρότητα την Κυριακή του Παραλύτου 22 Μαΐου 2005 επ’ ευκαιρία της επετειακής συμπληρώσεως διακοσίων ετών από την οσιακή του Κοίμηση (1805-2005). Σήμερα η εκ της κολλυβαδικής μονής της Ικαρίας προερχομένη γυναικεία αδελφότητα της Ιεράς Μονής Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης Σιδηροκάστρου εγκαταβιώνει στην Ιερά Μονή Παναγίας Παντανάσσης Κερατέας Αττικής, όπου ο Άγιος Μακάριος τιμάται και γεραίρεται ως προστάτης και έφορος της μονής. Μέλη της αδελφότητος της Ιεράς Μονής Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης έχουν επανδρώσει και την ιδρυθείσα το 1756 ιστορική Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Σάμου, η οποία το 2002 μετατράπηκε διά προεδρικού διατάγματος σε γυναικεία μονή.
Αλλά και στην ιστορική και εύανδρο νήσο Σάμο με τις επτά παλαίφατες ιερές μονές ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς τιμάται με ιδιαίτερη ευλάβεια, αφού κατά τη δεύτερη δεκαπενταετία του 19ου αιώνα ανεγέρθηκε ιερός ναός επ’ ονόματί του και καθιερώθηκε η τέλεση ετήσιας πανηγύρεως προς τιμήν του στο χωριό Μύλοι, το οποίο βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση ο Άγιος Μακάριος πέρασε τον 18° αιώνα από την περιοχή του ιστορικού χωριού Μύλοι της Σάμου και διέμεινε σ’ αυτή για κάποιο χρονικό διάστημα. Πλησίον του χωριού βρίσκεται ο ιστορικός ναός του Αγίου, ο οποίος ανεγέρθηκε μεταξύ των ετών 1820 και 1825 από τον μοναχό Κωνστάντιο που υπήρξε πνευματικό τέκνο του Αγίου Μακαρίου. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από την επιγραφή «ΚΟΝCTATIΩΝ ΚΩSΑΝΤΙΟ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ 1822» που φέρει το ασημένιο πουκάμισο της εφέστιας και θαυματουργής εικόνος του Αγίου Μακαρίου, η οποία φυλάσσεται στον ιερό ενοριακό ναό του Αγίου Χαραλάμπους Μύλων. Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1830 σε απογραφή των κληρικών της Σάμου αναφέρεται ο μοναχός Κωνστάντιος ως κτίτωρ και κάτοικος του πλησίον των Μύλων εξωκκλησίου «ο Άγιος Μακάριος». Το ιστορικό εκκλησάκι του Αγίου Μακαρίου των Μύλων που είναι ο δεύτερος παλαιότερος ναός του Αγίου στην Ελλάδα, αποτελεί σημείο ευλαβικής αναφοράς για τους κατοίκους της περιοχής και έχει μεγάλη θαυματουργική παράδοση. Προς τιμήν του Αγίου τελείται κάθε χρόνο στις 16 Μαΐου λαμπρά αρχιερατική πανήγυρη με πανσαμιακή συμμετοχή, ενώ λίγα χρόνια πριν το 1940 υπήρχε δίπλα στον ναό το αγίασμα του Αγίου.
Η φωταυγής και ευεργετική παρουσία του Αγίου Μακαρίου του Νοταρά στη Σάμο και την Ικαρία, αλλά και οι επιρροές του κολλυβαδικού κινήματος από τα γειτονικά νησιά της Πάτμου και της Χίου, δημιούργησαν στα ακριτικά αιγαιοπελαγίτικα νησιά της Σάμου, της Ικαρίας και των Φούρνων μία πλούσια κολλυβαδική παράδοση. Το γεγονός αυτό οδήγησε την Ιερά Μητρόπολη Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών στο να αφιερώσει το 2009 το εγκόλπιο ημερολόγιό της στους Κολλυβάδες Πατέρες με ιδιαίτερη μνεία στον Άγιο Μακάριο τον Νοταρά και στον Όσιο Νήφωνα τον Χίο, δεδομένου ότι στις 28 Δεκεμβρίου 2009 συμπληρώθηκαν διακόσια έτη από την οσιακή Κοίμηση του Οσίου Νήφωνος του Χίου (1809-2009). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί και η δράση Σαμίων ιερομονάχων, οι οποίοι ακολούθησαν την αυστηρή κολλυβαδική παράδοση και ενίσχυσαν τον σαμιακό μοναχισμό, όπως ήταν οι εκ της κωμοπόλεως του Μαραθοκάμπου ιερομόναχοι Ισίδωρος Κυριακόπουλος (1819 -1882) και Μακάριος Αντωνιάδης (1841-1935). Ο Ισίδωρος, ο οποίος είναι και ο συντάκτης της Ακολουθίας των Χαιρετισμών του Αγίου Μακαρίου, αλλά και ο βιογράφος του Οσίου Νήφωνος του Χίου, υπήρξε υποτακτικός του Γέροντος Απολλώ στην Πάτμο και επί δέκα έτη (1857-1867) διετέλεσε ηγούμενος της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Λευκάδος Ικαρίας. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Σάμο και ίδρυσε το Κάθισμα του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος στην περιοχή του Μαραθοκάμπου που αποτελεί σήμερα μετόχιο του Παναγίου Τάφου, ενώ το 1871 ανέλαβε ηγούμενος της Ιεράς Μονής Προφήτου Ηλιού Σάμου. Το 1880 ανέλαβε την ηγουμενία της Ιεράς Μονής Μεγάλης Παναγίας Σάμου, όπου και εκοιμήθη στις 7 Σεπτεμβρίου 1882. Αλλά και ο Μακάριος Αντωνιάδης, ο οποίος υπήρξε υποτακτικός του Ισιδώρου, μόνασε μαζί με τον πνευματικό του πατέρα στην παλαίφατο κολλυβαδική μονή της Ικαρίας, ενώ αργότερα ήρθε στην πατρίδα του, τη Σάμο, και εγκαταβίωσε αρχικά στην Ιερά Μονή Μεγάλης Παναγίας και κατόπιν στην Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού, όπου από το 1880 μέχρι και το 1884 ανέλαβε την ηγουμενία της μονής. Στη συνέχεια αναχώρησε για την Πάτμο, όπου και διέμεινε το υπόλοιπο της ζωής του μέχρι την κοίμησή του, στις 14 Νοεμβρίου 1935.
Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος
Εκπαιδευτικός
Βιβλιογραφία
* Άγιος Μακάριος Νοταράς Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου, Βίος και Θαύματα, Ασματική Ακολουθία, Χαιρετισμοί, Παρακλητικός Κανών, Εκδόσεις Μυγδονία, Β΄ Έκδοσις, Θεσσαλονίκη 2011.
* Θεοδωροπούλου Αριστείδου Γ., Ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου (1731 -1805), Εφημερίδα «Ο Εκκλησιολόγος», αρ. φυλ. 195, Πάτρα 16-04-2011.
* Θεοδωροπούλου Αριστείδου Γ., Άγιος Μακάριος Μύλων – Ένα ιστορικό εκκλησάκι της Σάμου με θαυματουργική παράδοση, Εφημερίδα «Σαμιακόν Βήμα», αρ. φυλ. 3830, Σάμος 28-05-2012.
Εικόνες
[1] Η αριστουργηματική εφέστια εικόνα του Αγίου Μακαρίου του Νοταρά Αρχιεπισκόπου Κορίνθου στο ομώνυμο παρεκκλήσιο της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Λευκάδος Ικαρίας.
[2] Ο ιστορικός Ιερός Ναός του Αγίου Μακαρίου Μύλων Σάμου ανεγέρθηκε μεταξύ των ετών 1820-1825 από τον μοναχό Κωνστάντιο, πνευματικό τέκνο του Αγίου Μακαρίου.
[3] Φορητή εικόνα του Αγίου Μακαρίου του Νοταρά στον ομώνυμο Ιερό Ναό των Μύλων Σάμου.
[4] Άποψη από το εσωτερικό του Ιερού Ναού Αγίου Μακαρίου Μύλων Σάμου.
[5] Το θαυμάσιο ασημένιο πουκάμισο της εφέστιας εικόνας του Αγίου Μακαρίου στους Μύλους Σάμου. Χρονολογείται από το 1822, γεγονός που συγκαταλέγει την εικόνα ως μία από τις παλαιότερες που ιστορήθηκαν προς τιμήν του θαυματουργού Αγίου.
[6] Ο Άγιος Μακάριος Μύλων είναι ένα ιστορικό εκκλησάκι της Σάμου με μεγάλη θαυματουργική παράδοση.
[7] Ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς τιμάται στη Σάμο με ομώνυμο ναό στην περιοχή του χωριού Μύλοι, όπου σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο Άγιος πέρασε και διέμεινε τον 18ο αιώνα.
[8] Η εφέστια θαυματουργή εικόνα του Αγίου Μακαρίου στο χωριό Μύλοι Σάμου. Φυλάσσεται στον Ιερό Ενοριακό Ναό Αγίου Χαραλάμπους Μύλων και λιτανεύεται στις 16 Μαΐου, ημέρα του πανηγυρικού εορτασμού της μνήμης του Αγίου Μακαρίου στους Μύλους Σάμου.
[9] Άποψη του καθολικού της κολλυβαδικής Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Λευκάδος Ικαρίας.
[10] Άποψη του εσωτερικού του καθολικού της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Λευκάδος Ικαρίας.
[11] Τοιχογραφία του Αγίου Μακαρίου στο παρεκκλήσιο των Αγίων Ματθαίου του Ευαγγελιστού και Φιλοθέης της Αθηναίας της Ιεράς Μονής Μεγάλης Παναγίας Σάμου.
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την προϋπόθεση της αναφοράς του συγγραφέα και του ιστολογίου πρώτης δημοσίευσης: Σύνδεσμος Κληρικών Χίου
