Κυριακή τῆς Πεντηκοστῆς
Ἀπολυτίκιον
Ήχος πλ. δ’.
Εὐλογητὸς εἶ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανσόφους, τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας, καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καὶ δι’ αὐτῶν, τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας· φιλάνθρωπε, δόξα σοι.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ΄.
Ὅτε καταβὰς τὰς γλώσσας συνέχεε, διεμέριζεν ἔθνη ὁ Ὕψιστος· ὅτε τοῦ πυρὸς τὰς γλώσσας διένειμεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε· καὶ συμφώνως δοξάζομεν, τὸ πανάγιον Πνεῦμα.
Сошествие Святого Духа на Апостолов.
Мозаика монастыря Осиос Лукас (Преподобного Луки), Греция. 1030-е – 1040-е годы.
Η Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους.
Ψηφιδωτό (Μωσαϊκό) μεταξύ τών ετών 1030-1040 μ.Χ.
στην Ιερά Μονή Οσίου Λουκά. Στείρι. Βοιωτίας
«Сошествие Святого Духа на апостолов».
Архиепископская мастерская в Великом Новгороде. Рубеж XV—XVI веков.
“Η Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος μετά των Αποστόλων».
Εικόνα τοῦ αιώνα XV-XVI. στο Αρχιεπισκοπικό κατάστημα στο Νόβγκοροντ.
Η Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους.
Τοιχογραφία (fresco) τού 17ου αιώνα μ.Χ.
στην Ιερά Μονή Gelati τής Γεωργίας.
Сошествие Святого Духа на Апостолов.
Фреска 1309 – 1316 годы.в церкви Спаса в монастыре Жича, Сербия.
Η Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους.
Τοιχογραφία (fresco) μεταξύ τών ετών 1309 – 1316 μ.Χ.
στον Ιερό Ναό τού Σωτήρος τής Ιεράς Μονής της Ζίτσας. Σερβία.
Zhicha (ένα άλλο όνομα είναι το Σπίτι του Αγίου Σωτήρος), ένα μοναστήρι προς τιμήν της Ανάληψης του Κυρίου της μητρόπολης Zhich της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Βρίσκεται κοντά στο Kraljevo.
ΕΑΝ ΘΕΛΕΤΕ
ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ
ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
Του Οσίου Πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου
– ερμηνεία εις τους κανόνας της Πεντηκοστής.
Γιατί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμφανίσθηκε μέ τή μορφή πύρινης γλώσσας;
Περιγραφή τῆς εἰκόνος τῆς Πεντηκοστῆς
ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΣΤΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
(ΟΜΙΛΙΑ Δ’)
(Πράξ. 2, 1-13)
«Και όταν έφθασε να συμπληρωθεί η ημέρα της Πεντηκοστής, ήταν όλοι οι πιστοί συγκεντρωμένοι στο ίδιο μέρος. Και ξαφνικά ήλθε από τον ουρανό ένας ήχος».1
Ποιά είναι αυτή η Πεντηκοστή; Όταν το δρεπάνι έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για την συγκομιδή από το θερισμό˙ όταν έπρεπε να συναθροίζει τους καρπούς. Είδες τον τύπο; Βλέπε πάλι την αλήθεια. Όταν έπρεπε να επιβάλλει το δρεπάνι του λόγου, όταν τους καρπούς έπρεπε να συλλέγει, τότε το Πνεύμα, σαν δρεπάνι κοφτερό, πετά επάνω σ’ αυτούς. Διότι άκουε το Χριστό, που λέγει˙ «Υψώστε τα μάτια σας, και κοιτάξτε τα χωράφια, ότι είναι ασπρισμένα, έτοιμα προς θερισμό»2 και πάλι, «ο μεν θερισμός είναι πολύς, άλλ’ οι εργάτες είναι λίγοι».3 Ώστε αυτός πρώτος χρησιμοποίησε το δρεπάνι. Διότι αυτός ανέβασε στους ουρανούς τις προσφορές των πρώτων καρπών, αφού προσέλαβε το ανθρώπινο ένδυμα. Γι’ αυτό και τούτο καλεί θερισμό.
«Και όταν έφθασε», λέγει, «η ημέρα της Πεντηκοστής», δηλαδή όχι προ της Πεντηκοστής, αλλά την ημέρα της Πεντηκοστής, όπως θα μπορούσε κάποιος να πει. Διότι, έπρεπε να γίνουν πάλι αυτά κατά την διάρκεια εορτής, για να δουν αυτά και αυτοί, που ήσαν παρόντες κατά τη σταύρωση του Χριστού. «Και ξαφνικά ήλθε από τον ουρανό βοή». Γιατί έγινε αυτό χωρίς αισθητά σημεία; Διότι, μολονότι έγινε και αυτό, έλεγαν ότι «έχουν πιεί πολύ μούστο», εάν δεν γινόταν αυτό, τί δεν θα μπορούσαν να πουν; Όχι δε μόνο έγινε ήχος, άλλ΄ «εκ του ουρανού». Και το ξαφνικό αυτού, διήγειρε αυτούς. «Και γέμισε όλο το σπίτι». Αναφέρει μεγάλη ορμή του Πνεύματος. Πρόσεχε. Όλους τους συγκέντρωσε εκεί, ώστε και οι παρόντες να πιστεύσουν, και αυτοί άξιοι να αναδειχθούν. Και όχι μόνο αυτό, αλλά προσθέτοντας και το πιο τρομερό από αυτό. «Και παρουσιάσθηκαν γλώσσες σαν φλόγες φωτιάς να διαμοιράζονται σ’ αυτούς», λέγει. Καλώς αναφέρει παντού το «ως», για να μη νομίσεις τίποτε αισθητό για το άγιο Πνεύμα. «Σαν φλόγες φωτιάς», λέγει, «και σαν άνεμος». Άρα δεν ήταν απλώς άνεμος, διασκορπιζόμενος στον αέρα. Διότι όταν μεν έπρεπε στον Ιωάννη να γνωρισθεί το Πνεύμα, σαν περιστέρι ήλθε επάνω στην κεφαλή του Χριστού,4 τώρα δε, όταν έπρεπε ολόκληρο πλήθος να επιστραφεί, έκανε την εμφάνισή του σαν φλόγες φωτιάς.
«Και κάθισε στον καθένα απ’ αυτούς μία» δηλαδή παρέμεινε, αναπαύθηκε. Διότι το να καθίσει, φανερώνει το σταθερό και την εμμονή. Τί λοιπόν; Ήλθε άραγε μόνο στους δώδεκα, και όχι και στους άλλους; Καθόλου, αλλά και στους εκατόν είκοσι. Διότι δεν θα παρουσίαζε απλώς τη μαρτυρία του προφήτη ο Πέτρος λέγοντας˙ «Και θα συμβεί κατά τας έσχατες ημέρες, λέγει ο Θεός, θα εκχύσω από το Πνεύμα μου σε κάθε άνθρωπο και θα προφητεύσουν οι υιοί σας και οι θυγατέρες σας και οι νέοι σας θα δουν οράσεις και οι γέροντές σας θα ονειρευθούν όνειρα».5 Και πρόσεχε˙ για να μη εκπλήξει μόνο, αλλά και για να χορηγήσει πλήρως τη χάρη, γι’ αυτό και εμφανίσθηκε «σε Πνεύμα Άγιο και φωτιά» διότι προσθέτει˙ «Και πληρώθηκαν όλοι από Πνεύμα άγιο και άρχισαν να ομιλούν άλλες γλώσσες, καθώς το Πνεύμα έδινε σ’ αυτούς τη δύναμη να ομιλούν». Δεν λαμβάνουν άλλο σημείο, άλλ’ αυτό πρώτα. Διότι ήταν παράξενο, και δεν παρίστατο ανάγκη άλλου σημείου. «Κάθισε», λέγει, «στον καθένα τους από μία». Βέβαια και επάνω στον μη εκλεγέντα Ιούστο. Γι’ αυτό και δεν υποφέρει, επειδή δεν εξελέγη, όπως ο Ματθίας˙ «Και πληρώθηκαν», λέγει, «όλοι». Δεν έλαβαν απλώς τη χάρη του αγίου Πνεύματος, αλλά πληρώθηκαν. Και άρχισαν να ομιλούν άλλες γλώσσες καθώς το Πνεύμα έδινε σ’ αυτούς τη δύναμη να ομιλούν». Δεν θα έλεγε «όλοι» ενώ ήταν εκεί και οι Απόστολοι, εάν δεν μετείχαν και οι άλλοι. Αλλιώς δε, αφού παραπάνω είπε σ’ αυτούς κατ’ ιδία και ονομαστικά, τώρα δεν θα τους συνένωνε σ’ αυτό το πράγμα. Διότι εάν, όπου ήταν δυνατό να πει, ότι ήταν παρόντες, μνημονεύει ιδιαίτερα τους Αποστόλους, πολύ περισσότερο εδώ. Πρόσεχε σε παρακαλώ, όταν ήταν προσηλωμένοι με μια ψυχή στη δέηση, όταν έχουν αγάπη, τότε το Πνεύμα εμφανίζεται. Υπενθύμισε δε σ’ αυτούς και μιαν άλλη όψη, λέγοντας, «Σαν φλόγες φωτιάς». Διότι σαν φωτιά φάνηκε και στη βάτο.
«Καθώς το Πνεύμα έδινε σ’ αυτούς τη δύναμη να ομιλούν». Διότι τα λεγόμενά τους ήταν αποφθέγματα. «Κατοικούσαν δε στην Ιερουσαλήμ Ιουδαίοι, άνδρες ευλαβείς. Η διαμονή τους στην Ιερουσαλήμ ήταν σημείο ευλαβείας». Πώς; Διότι ενώ ήταν από τόσα έθνη, και αφού άφησαν πατρίδες και οικίες και συγγενείς, κατοικούσαν εκεί. Διότι, λέγει, «Ήταν στην Ιερουσαλήμ Ιουδαίοι, άνδρες ευλαβείς, από κάθε έθνος κάτω από τον ουρανό». Ενώ δε έγινε η φωνή αυτή, συνήλθε το πλήθος και όλοι ήσαν κατάπληκτοι. Επειδή το γεγονός συνέβηκε σε οικία, δικαιολογημένα οι απ’ έξω προσέτρεξαν. «Συνεχύθη το πλήθος». Τί σημαίνει «συνεχύθη το πλήθος»; Ταράχθηκε, θαύμασε. Έπειτα δηλώνοντας, ότι θαύμαζαν, προσθέτει˙ «ότι άκουε ο καθένας τους να ομιλούν τη δική του γλώσσα». «Και συγκεντρώθηκε το πλήθος και έλεγαν μεταξύ τους˙ δεν είναι όλοι αυτοί εδώ, που ομιλούν, Γαλιλαίοι; Και έβλεπαν κατ’ ευθεία προς τους Αποστόλους. «Και πώς»; Λέγει, «εμείς να ακούμε ο καθένας στη δική μας μητρική γλώσσα; Πάρθοι και Μήδοι και Ελαμίτες και οι κατοικούντες τη Μεσοποταμία και την Ιουδαία και την Καππαδοκία, και τον Πόντο και την Ασία, και τη Φρυγία και την Παμφυλία, και την Αίγυπτο και τα μέρη της Λιβύης, η οποία εκτείνεται προς την Κυρήνη, και οι εδώ εγκατεστημένοι Ρωμαίοι, και Ιουδαίοι και προσήλυτοι, Κρήτες και Άραβες, τους ακούμε να ομιλούν στις δικές μας γλώσσες για τα μεγαλεία του Θεού. Εξεπλήσσονταν δε όλοι και απορούσαν και έλεγαν ο ένας στον άλλο. Τι άραγε να σημαίνει αυτό;» Βλέπεις αυτούς να τρέχουν από την Ανατολή μέχρι τη Δύση;
«Άλλοι δε», λέγει, «ειρωνεύοντας έλεγαν ότι έχουν πιει πολύ μούστο. Πώ, πω ανοησία, πώ, πω μέγεθος κακίας! Παρότι δεν ήταν ο καιρός αυτός του γλεύκους˙ διότι ήταν Πεντηκοστή. Και το χειρότερο ότι, ενώ όλοι ομολογούν, ότι είναι Ρωμαίοι, ότι είναι προσήλυτοι, εκείνοι που τον σταύρωσαν ίσως, εκείνοι μετά από τόσα λέγουν, ότι «έχουν πιεί πολύ μούστο». Άλλ’ ας δούμε από αρχής τα λεχθέντα˙ Γέμισε όλο το σπίτι», λέγει. Η πνοή έγινε όπως η κολυμβήθρα του ύδατος. Αυτή ήταν απόδειξη της αφθονίας και της σφοδρότητος. Πουθενά δεν έχει γίνει παρόμοιο στους προφήτες˙ αλλά τότε μεν κατά τον τρόπο αυτό εγίνετο σ’ εκείνους, στους προφήτες όμως διαφορετικά. Διότι στον Ιεζεκιήλ δίνεται κεφάλαιο βιβλίου, και τρώγει εκείνα, τα οποία επρόκειτο να κηρύττει˙ «Καθώς έτρωγα», λέγει, «αισθάνθηκα στο στόμα μου σαν μέλι την γλυκύτητα».6 Εδώ και πάλι το χέρι του Θεού αγγίζει τη γλώσσα και άλλου προφήτη.7 Εδώ δε αυτό το ίδιο το Πνεύμα το άγιο. Με τον τρόπο αυτό γίνεται φανερό ότι είναι ομότιμο προς τον Πατέρα και τον Υιό. Και πάλι σε άλλο σημείο αλλιώς˙ «θρήνος, κλαυθμός και ουαί».8 Σ’ εκείνους βέβαια δικαιολογημένα σε βιβλίο˙ διότι χρειάζονταν ακόμη σ’ αυτούς παραδείγματα. Προς ένα έθνος μόνο εκείνοι είχαν να απευθύνονται και προς τους οικείους τους˙ αυτοί όμως προς όλη την οικουμένη, και προς εκείνους, που ποτέ δεν γνώρισαν. Ο Ελισσαίος δε με τον επενδύτη λαμβάνει τη χάρη,9 άλλος με έλαιο, όπως ο Δαυίδ, 10 ο δε Μωϋσής καλείται με τη φωτιά της βάτου.11 Εδώ όμως όχι κατά τον ίδιο τρόπο, αλλά αυτή η ίδια η φωτιά κάθισε επάνω τους.
Γιατί δε δεν φάνηκε φωτιά να γεμίζει την οικία; Διότι θα εκπλήσσονταν. Αλλά φανερώνει ότι αυτό είναι εκείνο. Διότι μη προσέχεις το λεγόμενο, ότι «παρουσιάσθηκαν γλώσσες να διαμοιράζονται σ’ αυτούς, αλλά σαν φλόγες φωτιάς. Τέτοια φωτιά μπορεί ν’ ανάψει άπειρη ξυλεία. Και καλά είπε «διαμεριζόμενες». Διότι προέρχονταν από τη ρίζα, για να μάθεις ότι είναι ενέργεια, η οποία απεστάλη από τον Παράκλητο. Κοίταξε δε και εκείνους ότι αποδείχθηκαν πρώτα άξιοι και τότε καταξιώθηκαν το Πνεύμα˙ όπως δηλαδή ο Δαυίδ˙ διότι, όπως φέρονταν στα ποίμνια κατά τον ίδιο τρόπο φέρθηκε και μετά τη νίκη και το θρίαμβο, για να φανερωθεί η καθαρή πίστη αυτού. Κοίταξε πάλι τον Μωϋσή και αυτός να καταφρονεί τα βασίλεια12 και ύστερα από σαράντα έτη να αναλαμβάνει την καθοδήγηση του λαού. Τον Σαμουήλ να ανατρέφεται στο ναό,13 τον Ελισσαίο να τ΄ αφήνει όλα,14 τον Ιεζεκιήλ πάλι. Ότι δε έτσι συνέβαινε, είναι φανερό και από τα μετέπειτα˙ διότι και αυτοί εγκατέλειψαν όλα τα δικά τους. Γι’ αυτό λαμβάνουν το Πνεύμα τότε, όταν επέδειξαν τη δική τους αρετή. Έμαθαν και την ανθρώπινη αδυναμία, με εκείνα τα οποία έπαθαν˙ έμαθαν ότι δεν κατόρθωσαν αυτά τυχαία. Έτσι και ο Σαούλ, αφού προηγουμένως επιβεβαιώθηκε ότι είναι αγαθός, έλαβε κατόπιν το άγιο Πνεύμα. Άλλ’ έτσι κανένας, ούτε ο μεγαλύτερος από τους προφήτες, ο Μωϋσής έλαβε το Πνεύμα. Διότι εκείνος, όταν έπρεπε άλλοι να λάβουν τη χάρη του αγίου Πνεύματος, ελαττωνόταν αυτός.
Εδώ όμως δεν συνέβαινε έτσι, άλλ’ όπως ακριβώς συμβαίνει στη φωτιά, όσους λύχνους και αν ανάψει κάποιος δεν ελαττώνει καθόλου η φωτιά, έτσι και με τους Αποστόλους συνέβαινε τότε. Διότι και με τη φωτιά, όχι μόνο την αφθονία της χάριτος φανέρωσε, αλλά ο καθένας λάβαινε ολόκληρη πηγή Πνεύματος˙ όπως ακριβώς δηλαδή και ο Χριστός είπε, ότι οι πιστεύοντες σ’ αυτόν θα έχουν πηγή ύδατος, που θα αναβλύζει σε ζωή αιώνια.15 Και πολύ λογικά. Διότι δεν απήλθαν για να συζητήσουν με το Φαραώ, αλλά να παλέψουν με το διάβολο. Και μάλιστα το πλέον θαυμαστό, ότι όταν αποστέλλονταν, δεν έφεραν αντίρρηση, ούτε είπαν ότι έχουν αδύνατη φωνή και ότι είναι βραδύγγλωσοι.16 Διότι ο Μωϋσής σε αυτό εκπαίδευσε αυτούς. Δεν είπαν ότι είναι νεώτεροι. Διότι ο Ιερεμίας σωφρόνισε αυτούς.17 Αν και άκουσαν πολλά φοβερά, και πολύ μεγαλύτερα από εκείνους, άλλ’ όμως φοβούνταν να έχουν αντιρρήσεις. Από αυτό είναι φανερό, ότι και άγγελοι φωτός ήταν, και των άνω πραγμάτων υπηρέτες. Και σ’ εκείνους μεν κανένας από τον ουρανό δεν φαίνεται, διότι επιδιώκουν ακόμη τα γήινα, επειδή δε ανήλθε άνθρωπος άνω, και το Πνεύμα εκ των άνω φέρεται, «Ωσάν να φυσά δυνατός άνεμος». Με αυτό φανερώνεται ότι τίποτε δεν θα μπορέσει ν’ αντισταθεί σ’ αυτούς, άλλ’ όπως το χώμα διασκορπίζεται από τον άνεμο, έτσι και αυτοί θα διασκορπίσουν τους αντίθετους.
«Και γέμισε όλο το σπίτι». Το σπίτι ήταν σύμβολο το κόσμου. «Και κάθισε στον καθένα απ’ αυτούς και συγκεντρώθηκε το πλήθος και ήταν όλοι κατάπληκτοι». Βλέπεις την ευλάβεια αυτών και πώς δεν αποφαίνονται αμέσως, αλλά βρίσκονται σε απορία; Εκείνοι δε οι αγνώμονες αποφαίνονται λέγοντες, ότι «έχουν πιεί πολύ μούστο». Επειδή επιτρεπόταν σ’ αυτούς να εμφανίζονται στο ναό σύμφωνα με το νόμο τρεις φορές το χρόνο, γι’ αυτό κατοικούσαν εκεί άνδρες ευλαβείς απ’ όλα τα έθνη. Πρόσεχε απ’ εδώ τον συγγραφέα, πώς δεν τους κολακεύει. Διότι δεν είπε, ότι απεφάνθησαν, αλλά τι; «Όταν έγινε η βοή αυτή, συγκεντρώθηκε το πλήθος και ήταν όλοι κατάπληκτοι». Δικαιολογημένα. Διότι νόμιζαν ότι η υπόθεση θα τελείωνε γι’ αυτούς με το τίμημα που επιχειρήθηκε εναντίον του Χριστού. Εξ άλλου δε και η τύψη της συνειδήσεως συγκλόνισε τις ψυχές τους, ενώ η σφαγή βρισκόταν ακόμη στα χέρια τους και τα πάντα φόβιζαν αυτούς. «Δεν ήταν όλοι αυτοί, που ομιλούν, Γαλιλαίοι;». Καλά είπε έτσι˙ διότι ομολογούσαν ότι είναι Γαλιλαίοι. Έτσι τρόμαζε αυτούς ο ήχος, διότι και το μεγαλύτερο μέρος της οικουμένης αφίχθηκε εδώ. Τούτο δε ενδυνάμωνε τους ίδιους τους Αποστόλους, διότι δεν γνώριζαν να ομιλούν ποτέ πριν Παρθικά, αλλά μάθαιναν τότε από εκείνους να ομιλούν. Μνημονεύει δε εχθρικά σ’ αυτούς έθνη, Κρήτες, Άραβες, Αιγύπτιους, Πέρσες, φανερώνοντας, ότι θα υπερισχύσουν σε όλους αυτούς.
Ενώ δε οι Ιουδαίοι ήταν στην αιχμαλωσία, ήταν επόμενο να παραβρίσκονται μαζί με αυτούς πολλοί από διάφορα έθνη κατ’ εκείνο τον καιρό ή ότι και προς τα έθνη ήδη είχαν διασπαρεί οι δογματικές διδασκαλίες. Και γι’ αυτό πολλοί και από αυτά τα έθνη παραβρίσκονται εκεί, όπως τους μνημόνευσε, με όσα άκουσαν πριν. Από παντού λοιπόν είναι αναντίρρητη η μαρτυρία, από τους πολίτες, από τους ξένους, από τους προσήλυτους. «Ακούμε να ομιλούν στις δικές μας γλώσσες για τα μεγαλεία του Θεού». Διότι δεν μιλούσαν απλώς, αλλά έλεγαν μερικά αξιοθαύμαστα. Δικαιολογημένα λοιπόν απορούσαν. Διότι ποτέ δε συνέβηκε κάτι παρόμοιο. Πρόσεχε την ευγνωμοσύνη των ανθρώπων. Εκπλήσσονταν δε όλοι και απορούσαν και έλεγαν˙ «Τί άραγε να σημαίνει αυτό; Άλλοι ειρωνεύονταν και έλεγαν ότι έχουν πιει πολύ μούστο». Πώ, πω αναισχυντία! Αφού γι’ αυτό ειρωνεύονταν. Και τί το θαυμαστό; Αφού βέβαια και τον ίδιο τον Κύριο, όταν έδιωχνε τους δαίμονες, έλεγαν ότι έχει δαίμονα.17 Διότι όπου υπάρχει αναισχυντία, ένα μόνο ζητεί, να πει ο,τιδήποτε, όχι για να πει κάποιο πράγμα λογικό, αλλ’ απλώς να πει ο,τιδήποτε. «Έχουν πιει πολύ μούστο». Βεβαιότατα˙ διότι άνθρωποι, οι οποίοι βρίσκονται σε τόσους κινδύνους και για τα έσχατα έτρεμαν και βρίσκονταν σε τόση λύπη, τέτοια τολμούν να λέγουν. Και πρόσεχε˙ επειδή αυτό ήταν απίθανο και επειδή οι ακούοντες παραλογίζονταν, και έδειχναν ότι τάχα μέθυσαν με την ποιότητα, το κάθε τι που λέγουν χρωματίζουν και λέγουν˙ «Έχουν πιει πολύ μούστο».
«Αφού στάθηκε ο Πέτρος μαζί με τους ένδεκα, ύψωσε τη φωνή του και είπε σ’ αυτούς». Βλέπεις εκεί τη μέριμνα, εδώ δε την ανδρεία. Διότι, αν θαύμαζαν, αν εκπλήσσονταν, και τούτο δεν θα ήταν θαυμαστό, το να μπορέσει ο άνθρωπος αγράμματος και απλός να φωνάξει δυνατά ανάμεσα σε τόσους πολλούς; Διότι, αν μεταξύ των οικείων, όταν κάποιος ομιλεί ταράσσεται, πολύ περισσότερο μεταξύ των εχθρών και όταν κραυγάζουν. Το ότι δε δεν ήταν μεθυσμένοι, το ότι δεν βρίσκονταν σε έκσταση, όπως συμβαίνει με τους μάντεις, το ότι δεν κατείχονταν από κάποια ανάγκη, το φανέρωσε αμέσως με την ομιλία του. Τί όμως σημαίνει «μαζί με τους ένδεκα»; Ότι πρόβαλλαν κοινή ομιλία, λέγει, και ότι ο Πέτρος ήταν το στόμα όλων. Παραβρίσκονταν δε και οι ένδεκα επιβεβαιώνοντας τα λεγόμενα. «Ύψωσε τη φωνή του», λέγει. Δηλαδή, μίλησε με πολλή παρρησία. Κάμνει δε αυτό, για να γνωρίσουν τη χάρη του Πνεύματος. Διότι εκείνος που δεν ανέχθηκε την ερώτηση κάποιου απλού κοριτσιού, αυτός τώρα βρίσκεται ανάμεσα σε λαούς που όλοι κραυγάζουν και με τόση παρρησία ομιλεί, για να γίνει αυτό αναμφισβήτητη απόδειξη της αναστάσεως˙ διότι ομιλεί με θάρρος ανάμεσα σε ανθρώπους που γελούν και που ειρωνεύονται όλα αυτά. Πόση θρασύτητα νομίζεις φανερώνει αυτό, πόση ασέβεια, πόση αναισχυντία, το να θεωρεί κανένας το παράδοξο της γλωσσολαλιάς, αποτέλεσμα μέθης; Άλλ’ αυτό καθόλου δεν λύπησε τους Αποστόλους, ούτε τους έκαμε λιγότερο τολμηρούς, ακούοντας τότε τους χλευασμούς. Διότι με την παρουσία του αγίου Πνεύματος ήδη μεταβλήθηκαν και στέκονταν ψηλότερα από όλα τα σωματικά. Διότι όπου συμβεί να εμφανισθεί το άγιο Πνεύμα, τους πήλινους μετατρέπει σε χρυσούς.
Πρόσεχε λοιπόν τον Πέτρο και εξέταζε τον δειλό, τον ασύνετο, όπως λέγει ο Χριστός, «ακόμα και σεις ανόητοι είστε;»,18 αυτόν που ονομάσθηκε, μετά τη θαυμαστή εκείνη ομολογία, σατανάς.19 Πρόσεχε δε και την ομόνοια των Αποστόλων. Αυτοί παραχωρούν στον Πέτρο το λόγο˙ «τη φωνή του και τους είπε» με πολλή παρρησία. Αυτό σημαίνει, να είναι κανένας άνδρας πνευματικός. Αρκεί και εμείς μόνο να καταστήσουμε τους εαυτούς μας άξιους της άνωθεν χάριτος, και όλα θα είναι εύκολα. Διότι όπως ακριβώς ένας πύρινος άνθρωπος, όταν πέσει μέσα σε μια καλαμιά, δεν θα πάθει κανένα κακό, αλλά μάλλον θα προξενήσει κακό (διότι δεν παθαίνει αυτός κάτι, άλλ’ αυτοί οι ίδιοι οι ανταγωνιζόμενοι καταστρέφουν τους εαυτούς τους) έτσι και τώρα έγινε. Μάλλον δε όπως όταν κάποιος αντιμετωπίζει τη φωτιά, που τον προσβάλει κρατώντας χόρτο, έτσι λοιπόν και αυτοί παρουσιάσθηκαν να μιλήσουν σ’ αυτούς με πολλή ανδρεία. Διότι σε τί έβλαψε αυτούς το τόσο πολύ πλήθος; Διότι, πές μου, δεν μάχονταν εναντίον της φτώχειας και της πείνας; Εναντίον της ατιμίας και της κακής γνώμης; (διότι νομίζονταν ότι είναι πλάνοι)˙ δεν ήταν εκτεθειμένοι σε γέλωτα και ειρωνεία των παρόντων; Διότι σ’ αυτούς συνέπιπταν και τα δύο καθόσον οι μεν περιγελούσαν αυτούς, οι δε τους ειρωνεύονταν. Δεν ήσαν εκτεθειμένοι σε θυμούς, και σε μανίες ολόκληρων πόλεων, σε στάσεις και επιβουλές; Σε φωτιά και σίδηρο και θηρία; Από παντού δεν περιέβαλε αυτούς αμέτρητος πόλεμος; Δεν συμπεριφέρονταν απέναντι σ’ αυτά τα δεινά σαν να τα έβλεπαν σε όνειρο ή σε ζωγραφιά;
Τι λοιπόν; Δεν εξαφάνισαν τους θυμούς τους; Δεν μετέστρεψαν στους εαυτούς τους την απορία; Δεν διακατείχονταν από θυμό και φόβο περισσότερο από όλους εκείνοι; Δεν ήταν γεμάτοι από αγωνία, δεν φοβούνταν και έτρεμαν; Διότι άκουε αυτούς να λέγουν˙ «θέλετε να ρίψετε σε μας την ευθύνη για το θάνατο του ανθρώπου αυτού».20 Και το αξιοθαύμαστο είναι ότι παρατάσσονταν με γυμνό το σώμα απέναντι σε οπλισμένους, απέναντι σ’ άρχοντες, που είχαν εξουσία εναντίον τους, άπειροι, χωρίς ευγλωττία και συμπεριφερόμενοι κατά τρόπο απλό, και πρόβαλλαν αντίσταση και αγωνίζονταν μαχητικά εναντίον όλων αυτών, απέναντι σε αγύρτες, σε πλάνους, σε σοφιστές, σε ρήτορες, σε πλήθος φιλοσόφων, που κατανάλωσαν τη ζωή τους στην Ακαδημία και τους περιπάτους. Και ο μεν Πέτρος που ασχολούνταν με εργασίες στις λίμνες, έτσι υπερίσχυσε αυτών, σαν να ήταν ο αγώνας αυτού ούτε και προς ιχθύς αφώνους˙ όπως δηλαδή ήταν πράγματι αλιεύς ιχθύων αφωνότερων, έτσι υπερίσχυσε αυτών. Και ο μεν Πλάτων, που δίδασκε πολλές φλυαρίες, έχει σιωπήσει, αυτός δε ομιλεί όχι μόνο προς τους οικείους του, αλλά και προς τους Πάρθους, και προς τους Μήδους, και προς τους Ελαμίτες, και στην Ινδία και σε όλη τη γη, και στα πέρατα της οικουμένης. Πού λοιπόν είναι τώρα ο κομπασμός της Ελλάδας; Πού η φήμη των Αθηνών; Πού η μωρολογίες των φιλοσόφων; Εκείνος που καταγόταν από τη Γαλιλαία, από τη Βηθσαϊδά, ο χωρικός, υπερίσχυσε όλων εκείνων. Δεν ντρέπεσθε, πες μου, ακούοντας το όνομα της πατρίδας εκείνου, που σας νίκησε; Αν δε και το όνομα αυτού ακούσετε, και ότι λεγόταν Κηφάς, θα νιώσετε πολύ περισσότερη ντροπή. Διότι αυτό σας κατέστρεψε, επειδή τούτο νομίζετε ότι είναι ντροπή, ότι η ευγλωττία είναι ο έπαινος, και η απειρία της ευγλωττίας ντροπή. Δεν ακολουθήσατε το δρόμο που έπρεπε αλλά, αφού αφήσατε τη βασιλική οδό, την εύκολη και λεία, βαδίσατε την τραχεία και ανηφορική και δύσκολη. Γι’ αυτό και δεν φθάσατε στην βασιλεία των ουρανών.
Τί λοιπόν ο Χριστός λέγει, δεν ενήργησε στον Πλάτωνα, ούτε στον Πυθαγόρα; Διότι η ψυχή του Πέτρου ήταν πολύ φιλοσοφικώτερη από εκείνους. Καθόσον εκείνα με πράγματι ήταν παιδιά, που διακατείχονταν παντού από την κενοδοξία, αυτός δε ήταν άνδρας φιλόσοφος και δεκτικός της χάριτος. Εάν όμως γελάς ακούοντας αυτά, δεν είναι άξιο θαυμασμού˙ διότι και οι τότε γελούσαν και έλεγαν ότι αυτοί είναι μεθυσμένοι από μούστο, άλλ’ ύστερα, όταν έπαθαν εκείνα τα πικρά, και τα φοβερώτερα από όλα, όταν είδαν την πόλη κατερειπωμένη, και τη φωτιά να ανάβει, και τα τείχη να πέφτουν κάτω, και τα διάφορα εκείνα βακχικά έκτροπα που κανένας δεν μπορεί να παραστήσει με λόγια, δεν γελούσαν πλέον. Έτσι και σεις τότε δεν θα γελάσετε, όταν θα έλθει ο καιρός της κρίσεως, όταν θ’ ανάψει η φωτιά της γέεννας. Αλλά γιατί ομιλώ για τα μέλλοντα; Θέλεις να δείξω ποίος είναι ο Πέτρος, ποίος δε ο Πλάτων; Ας εξετάσουμε, αν νομίζεις, πρώτα τα ήθη αυτών, και ας δούμε με τι ασχολήθηκε ο καθένας. Αυτός βέβαια δαπάνησε όλο το χρόνο, ασχολούμενος με δόγματα ανωφελή και περιττά. Διότι ποιό το όφελος από το να μάθει κανείς ότι η ψυχή του φιλοσόφου γίνεται μύγα; Πράγματι μύγα δεν θα μεταβαλλόταν σε μύγα, αλλά θα μετέβαινε στην ψυχή που κατοικεί στον Πλάτωνα. Ποιάς ματαιολογίας δείγματα δεν είναι αυτά; από πού λοιπόν αναγκαζόταν να λέγει τέτοιες φλυαρίες; Ήταν γεμάτος από ειρωνεία ο άνθρωπος, και προς όλους συμπεριφερόταν ζηλότυπα. Όπως λοιπόν φιλονεικών, ούτε μόνος του, ούτε από άλλους δεν κατέστη δυνατόν να εισαγάγει κάτι χρήσιμον, έτσι δέχθηκε από άλλον μεν την μετεμψύχωση, μόνος του δε έγραψε την πολιτεία, όπου νομοθέτησε όλα εκείνα τα γεμάτα από αισχρότητα. Οι γυναίκες λέγει, ας είναι κοινές, και οι παρθένες ας αγωνίζονται γυμνές μπροστά στα μάτια των εραστών, και ας είναι κοινοί οι πατέρες, καθώς και τα παιδιά που γεννιούνται.20α Ποιά ανοησία δεν υπερβαίνουν όλα αυτά;
Света Петдесетница – Слизането на Св. Дух . Византийска икона от XII в.
Ιερά Πεντηκοστή – Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος.. Βυζαντινή εικόνα του XII αιώνα.
Слизането на Св. Дух на Петдесетница. Икона от 1546 г. от манастира Ставроникита.
Η κάθοδος του Πνεύματος της Πεντηκοστής το Άγιο.. Εικόνα του 1546 μ.Χ. στη Μονή Σταυρονικήτα Αγιον Ορος.
Εικόνα του 12ου – 13ου αιώνα στη Μονή Αγ. Αικατερίνης Σινα
Сошествие Святого Духа на Апостолов.
Икона в Византийском музее в Афинах.
Η Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους.
Εικόνα στο Βυζαντινό Μουσείο στην Αθήνα.
Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος
(Εικόνα της Svyatoduhovsky ναού της Μονή Νοβοντέβιτσι , XVIII αιώνα)
Слизането на Св. Дух над апостолите. Може би най-древното изображение на Св. Петдесетница в Сирийското евангелие на монаха Равула (Rabbula Gospels) – VI в., Антиохийска църква
Η κάθοδος του Αγίου. Πνεύματος κατά τους αποστόλους. Ίσως η πιο αρχαία εικόνα του Αγίου .. Πεντηκοστής στα Συριακά ευαγγέλιο μοναχός Rabboni (Ευαγγέλιο της Απάμειας) -. VI στην, την εκκλησία της Αντιόχειας
1305. Капелла Скровеньи. Падуя. Пятидесятница.Джотто.
1305 μ.Χ. Το παρεκκλήσι Scrovegni. Πάντοβα. Pyatidesyatnitsa.Τζιόττο
Фреска М. Врубеля Сошествие Святого Духа на апостолов, 1884 г. Роспись в Кирилловской церкви, Киев.
Η τοιχογραφία Vrubel Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος μετά των Αποστόλων, 1884 μ.Χ. Ζωγραφική στην Εκκλησία του Αγίου Κυρίλλου, στο Κίεβο.
Сошествие Святого Духа на апостолов, 1308-1311 Дуччо ди Буонинсенья
Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος μετά των Αποστόλων, 1308-1311 μ.Χ. Ντούτσιο
Άλλ’ εκείνα μεν που είπε αυτός είναι τέτοια. Εδώ δε δεν κάνει η φύση κοινούς πατέρες, άλλ’ η φιλοσοφία του Πέτρου, επειδή βέβαια εκείνο το ανέτρεπε. Διότι δεν έκανε τίποτε άλλο, παρά να αγνοείται σχεδόν εκείνος που υπάρχει και να εισάγεται εκείνος που δεν υπάρχει. Σε κάποια μέθη και συρφετό οδήγησε την ψυχή. Όλοι, λέγει, ελεύθερα ας μεταχειρίζονται τις γυναίκες. Γι’ αυτό δεν εξετάζω τις διδασκαλίες των ποιητών, για να μη μου πει κανένας, ότι εξετάζω μύθους, άλλ’ άλλους μύθους αναφέρω, πολύ περισσότερο γελοίους από εκείνους. Που οι ποιητές τερατολόγησαν κάτι παρόμοιο; Άλλ’ ο κορυφαίος των φιλοσόφων, όπως νόμιζε, και όπλα παρέχει στις γυναίκες και κράνη και κνημίδες, και λέγει ότι το ανθρώπινο γένος καθόλου δεν διαφέρει από τους σκύλους. Διότι επειδή η θηλυκιά σκύλα, λέγει, και ο αρσενικός σκύλος έρχονται σε επαφή από κοινού, ας έρχονται από κοινού σε επαφή και οι γυναίκες, και τα πάντα ας ανατραπούν. Διότι πάντοτε με αυτούς τους φιλοσόφους προσπάθησε ο διάβολος να αποδείξει, ότι το ανθρώπινο γένος καθόλου δεν είναι εντιμότερο από τα άλογα ζώα˙ μάλιστα μερικοί έφθασαν μέχρι τέτοιου σημείου κενοδοξίας, ώστε να πουν, ότι και τα άλογα είναι λογικά. Και πρόσεχε πως με πολλούς τρόπους, ενέπνευσε βακχική μανία στις ψυχές εκείνων. Διότι οι μεν κορυφαίοι από αυτούς είπαν ότι η ψυχή μας μεταβάλλεται με μύγες και σκύλους και άλογα, άλλοι δε μετά από εκείνους, ενώ ντράπηκαν γι’ αυτό, περιέπεσαν σε άλλη αισχύνη, αφού μετέδωσαν στα άλογα κάθε λογική επιστήμη, και αφού απέδειξαν παντού, ότι αυτά που έγιναν για μας είναι εντιμότερα από μας. Όχι μόνο δε αυτό, αλλά διδάσκουν, ότι υπάρχουν σ’ αυτά και προγνώσεις και ευσέβεια. Λέγουν ότι ο κόρακας γνωρίζει το Θεό, και η κουρούνα, και ότι έχουν χαρίσματα προφητείας, ότι προλέγουν τα μέλλοντα, ότι υπάρχει δικαιοσύνη σ’ αυτά, οργανωμένη ζωή, και νόμοι, και ότι μακαρίζεται από αυτούς ο σκύλος κατά τον Πλάτωνα.
Μήπως απιστείτε στα λεγόμενα; Δικαιολογημένα, αφού έχετε ανατραφεί με υγιή δόγματα. Διότι, και εάν κάποιος τραφεί με αυτή την τροφή, θα ήταν δυνατό να απιστήσει, διότι υπάρχει άνθρωπος, που γεύεται με ευχαρίστηση την κοπριά. Όταν λοιπόν λέμε σ’ αυτούς, ότι αυτά είναι μύθοι και γεμάτα από ανοησίες, δεν τα κατανοήσατε λέγουν. Ούτε να εννοήσουμε ποτέ τον τόσο γέλωτά σας. Και πολύ σωστά. Διότι δεν χρειάζεται βαθιά σκέψη για να μάθουμε, τι θέλει η τόση μεγάλη ασέβεια και σύγχυση. Μήπως ομιλείτε κορακίστικα, ανόητοι, όπως ακριβώς τα παιδιά; Γιατί πράγματι είστε παιδιά, όπως και εκείνα. Όμως ο Πέτρος τίποτε παρόμοιο δεν είπε, άλλ’ έβγαλε φωνή, η οποία, αφού απέστραψε δυνατό φως σαν μέσα στο σκοτάδι, διέλυσε την ομίχλη της οικουμένης. Αλλά πόσο το ήθος του ήταν ήμερο, πόσο ήπιο, πόσο στέκονταν πάνω από κάθε κενοδοξία˙ πόσο έβλεπε στον ουρανό, ενώ ήταν ταπεινόφρων, και παρ’ όλα αυτά, ανέσταινε και νεκρούς. Αν δε συνέβαινε σε κάποιον από εκείνους τους ανόητους, να κατορθώσει κάτι τέτοιο με τη φαντασία ακόμη, άραγε δεν θα ζητούσε αμέσως βωμό και ναό και δεν θα ήθελε να είναι κάποιος ισόθεος; Τη στιγμή βέβαια που χωρίς να υπάρχει τίποτε απ’ αυτά, πάντοτε φαντάζονται παρόμοια. Διότι τί σημαίνει γι’ αυτούς η Αθηνά και ο Απόλλων και η Ήρα; Γένη δαιμόνων είναι σ’ αυτούς. Και βασιλεύς υπάρχει σ’ αυτούς, που γι’ αυτό καταδέχεται να πεθάνει, για να θεωρείται ισόθεος.
Άλλ’ αυτοί δεν συμπεριφέρονται έτσι, άλλ’ αντίθετα. Άκουε αυτούς που λέγουν για τη θεραπεία του χωλού˙ «Άνδρες Ισραηλίτες, γιατί προσέχετε σε μας, σαν να τον κάνουμε να περπατεί με δική μας δύναμη ή ευσέβεια».21 Και αλλού˙ «Και εμείς είμαστε άνθρωποι ομοιοπαθείς με σας».22 Εκεί δε υπάρχει μεγάλη έπαρση και πολλή η αλαζονεία. Όλα γίνονται για τις τιμές από τους ανθρώπους, και τίποτε για χάρη της ευσέβειας. Διότι, όταν γίνεται κάτι για τη δόξα, όλα απομένουν ευτελή. Διότι, και αν ακόμη κάποιος τα έχει όλα, δεν είναι δε κυρίαρχος αυτού, εξέπεσε από κάθε ευσέβεια, αφού είναι κυριευμένος από το πιο τυραννικό και αισχρό πάθος. Η περιφρόνηση της φιλοδοξίας είναι σε θέση να διδάξει όλα τα αγαθά, και να εκδιώξει από την ψυχή κάθε καταστρεπτικό πάθος. Γι’ αυτό σας συμβουλεύω να προσπαθήσετε πολύ, ώστε να εκριζωθεί τελείως το πάθος αυτό, διότι δεν είναι δυνατόν αλλιώς να προκόψετε κοντά στο Θεό και να αποσπάσετε την εύνοια από τον ακοίμητο εκείνο οφθαλμό.
Λοιπόν ας καταβάλλομε κάθε προσπάθεια, ώστε να απολαύσουμε και εμείς τις συνέπειες από εκεί και να αποφύγουμε την πείρα των παρόντων λυπηρών, και να καταξιωθούμε τα μέλλοντα αγαθά, με τη χάρη και φιλανθρωπία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, μετά του οποίου στον Πατέρα μαζί και στο άγιο Πνεύμα ανήκει η δόξα, η δύναμη και η τιμή, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
